Till-Dietrich Dahlenburg
Politika aktualeco en Esperanto-lernolibroj de orientgermanaj aŭtoroj
(analizo surbaze de lernmaterialoj, aperintaj dum GDR-tempo kaj poste)
Zusammenfassung
Politische Aktualität in Esperanto-Lehrbüchern ostdeutscher Autoren
Fremdsprachenlehrbücher beziehen sich in den Textinhalten auf zeitlose Erscheinungen und/oder auf zeitgebundene, u.a. auch politische Gegebenheiten. Von besonderer Bedeutung für den Lern- und Meinungsbildungsprozess können Anspielungen auf aktuell-politische Geschehnisse sein. Beispiele derartiger Formulierungen in Lektions- und Übungstexten von Esperanto-Lehrbüchern und -Kursen, die von Autoren der DDR im Zeitraum von 1965 bis 1996 verfasst worden sind, werden in dem Artikel aufgelistet, außerdem werden die Themen von Lesetexten benannt, soweit sie eine gewisse Standpunktbildung im angedeuteten Sinne erkennen lassen. Der Artikel will damit die Diskussion zu Sinn und Grenzen der Neutralität des Esperanto sowie der Esperanto-Bewegung anregen.
Abstract
Political Topicality in Esperanto Textbooks by East German Authors
Foreign language textbooks, as a rule, contain both material and exercises that are timeless and others that relate to topical events in, among other things, politics. The latter can be important in the process of learning and in the formation of opinion. The article analyzes Esperanto textbooks and course materials by GDR authors published between 1965 and 1996, presenting examples of politically coloured sentences and items. The author asks the question whether political topicality and reflection of social conditions should be included or avoided in textbooks. The intention is to stimulate discussion within the Esperanto community on the meaning and limits of neutrality for the Esperanto language and movement.
0 Analizendaj verkoj
En la jaro 1965 estis fondita Centra Laborrondo de Esperanto-amikoj de GDR enkadre de Germana Kulturligo. Ekde tiam ebliĝis la oficiala publikigo ankaŭ de Esperanto-instrumaterialoj en nia lando, kaj jam en la sama jaro la ĵurnalo "Der Morgen" ekkomencis publikigi je semajnfinoj Esperanto-kurseton, verkitan de LINDNER (1965) kaj daŭrigitan de BLANKE sub la pseŭdonimo LEVSEN (1969). La unuan lernolibron de Esperanto aŭtoris SCHÖDL (1967), sekvis la lernolibro de DAHLENBURG/LIEBIG (1978). La Esperanto-telekurso de SCHÖDL (1983) prezentas nur mallongigitan kaj iomete prilaboritan version de la supre menciita lernolibro de la sama aŭtoro. Jam dum la politika ŝanĝ(iĝ)o en GDR estas publicita la koresponda Esperanto-kurso de BECKER (1990). Komence de la naŭdekaj jaroj la eldonejo Heroldo de Esperanto iniciatis la verkadon de nova lernolibro pri Esperanto por germanlingvanoj, kaj la rezulto estis la lernolibro de DAHLENBURG (1996). Ĉiuj nomitaj materialoj estas metodike-didaktike strukturitaj kaj elradias certan pedagogian intencon, interligitan ankaŭ kun la konkreta socia, politika vivo. Ekestas la demando, kiomgrade la orientgermana aŭtoreco de la lernolibroj kaj kursoj reflektiĝas en la enhavo.
1 Enhava aktualeco en la fremdlingvo-instruado
El la supre anoncitaj publikaĵoj estas ekkoneblaj la metodikaj konceptoj de la aŭtoroj kaj certe ankaŭ iliaj pedagogiaj intencoj. La lastaj inkluzivas ĝeneralajn celojn klerigajn kaj edukajn, kiuj ja, almenaŭ parte, elkreskas el la bezonoj kaj vizioj de la socio en difinita etapo. Jen la punkto, je kiu tuŝatas la problemo de la ne malofte miskomprenata neŭtraleco de la lingvo Esperanto. Misinterpretado de la nocio neŭtraleco rilate al la interhoma planlingvo signifus, ke ekzemple lernolibroj devus resti fore de subjektiva traktado de sociaj, ekonomiaj aŭ politikaj-ideologiaj aktualaĵoj aŭ historiaj eventoj. LAPENNA (1974: 556) atentigas pri la ĉi-tema disputo inter esperantistoj:
(...) la Internacia Lingvo pro sia tuta karaktero fortikigas la universalajn tendencojn kaj certe akiros ĉiam pli firmajn poziciojn kiel lingvo de humanisma internaciismo. En la dua senco, logike derivita de la unua, la universaleco de Internacia Lingvo signifas ĝian ĝeneralecon. Esperanto ne estas limigita al iu aparta klaso aŭ alia socia tavolo, nek ĝi servas por komunikado nur en unu sfero de la internacia vivo (...), sed ĝi estas proprieto de la tuta homaro kaj de ĉiuj personoj kiuj ellernas ĝin kaj utiligas por ĉiuj siaj bezonoj. Siavice, la neŭtraleco de la lingvo egalas al ĝia apliko por kiu ajn celo: de la ĉiutaga konversacio ĝis la uzo por sciencaj, kulturaj, politikaj celoj aŭ kiu ajn alia praktika bezono. En tiu senco ĝi prezentiĝas kiel nura instrumento, kaj instrumento evidente restas 'neŭtrala' tute egale en kies manoj ĝi troviĝas kaj por kiuj celoj ĝi estas uzata. Tio estas tiel simpla kaj klara, ke efektive ne necesus ĝin mencii, se ne troviĝus personoj, kiuj obseditaj de siaj antaŭjuĝoj, faras eĉ tiajn groteskajn riproĉojn, ke Esperanto 'ne estas neŭtrala', ĉar en ĝi estis publikigita tiu aŭ alia verko nekonforma al la gusto de la riproĉinto.
La teorio kaj praktiko de lern(ig)ado de fremdaj etnaj lingvoj konas ambaŭ ekstremojn, kio estas perceptebla el instruprogramoj, metodologiaj verkoj kaj lernolibroj. La plej profundan abismon en Germanio atingis la fremdlingvo-instruado sub influo de la ŝovinisma "kulturologia movado" [kulturkundliche Bewegung] (APELT 1967). Sed, inverse, lingvo-instruado sen pritrakto de "landologia temaro" [landeskundliche Thematik], ekz. de la vivkondiĉoj kaj kulturaj valoraĵoj en la teritorio, kie la lernata lingvo estas uzata, rezignas je unika ebleco de sia propra plivalorigo.
Oni do diferencigu inter aktualigo kun lernmotiviga kaj aktualigo kun ideologi-insista tendenco, kio ne ĉiam estas tuj evidenta je supraĵa trafoliumado de lingvoinstrua verko. Nepra konsidero de realaj, inkluzive de la politikaj cirkonstancoj kaj faktoj aŭ evito de ilia envicigo en la instruadon ludas rolon ankaŭ en la metodologio de Esperanto-instruado. Apud praktikaj kaj formalaj celoj RAKUŜA (1970: 114) listigas idealajn kaj sociajn celojn:
La ideala kultura celo : enkonduko en la spiriton kaj kulturan vivon de popoloj, kiuj kontribuis al la kulturo de la homaro. La ideala eduka celo: eduko al humanismo, al kompreno kaj amo al aliaj popoloj, al formado de personeco kun sociala mondpercepto, al la ideoj de UNO kaj al internaciismo (...)
Elstaras la grava kontribuo de Esperanto al la fundamenta konscio pri la egalvaloro kaj egalrajteco de la homoj kaj abomeno al iu ajn ŝovinismo kaj rasismo (...) Diversaj kaj multspecaj estas la vojoj al socialisma humanismo. Esperanto estas sendube grava helpilo al ĉi tiu celo.
SZERDAHELYI (1976: 143) resumas, laŭ mia opinio troigante la interpretadon de la UNESKO-celado, koncerne la pedagogiajn kaj didaktikajn valorojn de Esperanto interalie:
La eduka celo de certa studobjekto estas ĉiam difinita de la instru-eduka popolkleriga registaro. Ĉiu studobjekto devas realigi tiun parton el la pedagogia idealo, kiu estas specife realigebla pere de ĝiaj rimedoj. La eduka celado de E-o estas universale homa kaj koincidas kun la edukaj celadoj de UNESKO: kontribui al la edukado de helpemaj, amikemaj, pacamaj, socialisme pensantaj kaj vivantaj, morale sanaj homoj, en la spirito de internaciismo, homoj aspirantaj kaj laborantaj por la interpopola interkompreniĝo.
2 Didaktika-metodika prezentado de la lernmaterialo
La analizendaj lernolibroj kaj kursoj, nature, eble diferencas unu de alia laŭ la celaro je scioj kaj kapabloj, laŭ elekto kaj distribuo de la lingva materialo. Laŭ la maniero de la envicigo de la lingva materialo en la pasivan kaj aktivan uzadon estas mezurebla ankaŭ la grado de la enhava aktualeco, kiu povas montriĝi en laŭfakta konsidero de la ekzistantaj cirkonstancoj kaj en subjektiva, aŭ pozitiva aŭ negativa, akcentado de certaj el ili.
La plej evidenta didaktika-metodika diferenco inter ĉi tiuj instruiloj konsistas en la laŭleciona sinsekvo de detalo kaj kompleto: Ĉe LINDNER kaj SCHÖDL dominas la dedukta vojo, t.e. la leksiko kaj la gramatikaj reguloj pritraktatas antaŭ ilia apliko en kohera teksto, ĉe LEVSEN, BECKER kaj DAHLENBURG/LIEBIG resp. DAHLENBURG principas la indukta vojo, t.e. leksiko kaj gramatikaj reguloj sekvas tekston, mallongan dialogforman ĉe LEVSEN, koheran ĉe la aliaj. La diverĝaj metodikaj konceptoj de la aŭtoroj manifestiĝas jam en la enhavtabeloj de la lernolibroj: Dum ke SCHÖDL (1967) listigas en ili ekskluzive la gramatikajn (morfologiajn, sintaksajn) temojn de la koncernaj lecionoj, en la du aliaj lernolibroj (ĉe la kursoj mankas enhavtabeloj) la gramatikaĵoj estas submetitaj al iu historieta aŭ situacia temo. Ekzemple:
Lernolibro de SCHÖDL (1967)
Farti, troviĝi, situi - kie, kien, -n - die Präpositionen des Ortes und der
Richtung . Rektion der Präpositionen, ĉi, die Affixe -ej-, re-, ek-
Zamenhof-Tabelle (1.Teil)
Lernolibro de DAHLENBURG/LIEBIG (1978)
Numerale:Ordinalzahlen 1.-20
Pronomen: Reflexives Possessivpronomen
Suffix "-iĝ-"
Dialogo pri interkonatiĝo
Ŝercoj
Frederico Garcia Lorca
Lernolibro de DAHLENBURG (1996)
"Nepoj estas krono por maljunuloj" (Enkel sind eine Krone für alte Leute)
Suffixe "-ebl-", "-ul-" und "-il-"
Kardinalzahlen
Ordinalzahlen
Wiedergabe der indirekten Rede
Dialog: Wochentage
"Printempa suno", Gedicht von R. Schulz
Alia tuj sentebla diferenco inter ĉi instrumaterialoj koncernas la preferitan de la aŭtoroj metodon, elvoki ĉe la lernantoj plian - krom la pure lingva - intereson, daŭrigi la legadon: SCHÖDL en ĉiu nova leciono prezentas freŝajn geaktorojn, travivantajn novajn situaciojn; la aliaj aŭtoroj akompanigas la leganton al konstanta fundamenta personaro tra ĉiuj lecionoj kaj la plej diversaj situacioj.
La lernolibroj kaj parte ankaŭ la kursoj estas riĉe ekipitaj per informoj pri diversaj flankoj de la tutmonda Esperanto-movado, kio realiĝas aŭ kvazaŭ kaŝe enkadre de situacia agado aŭ aldone kiel apartaj ĉapitroj en pluraj lecionoj. La movadologiaj atentigoj estas diversgrade akcentitaj kaj per tio ili permesas certan prijuĝon de la afineco inter la aŭtoroj kaj la fenomeno Esperanto (kp. punkton 4).
Interplektiĝo de lingvaj kaj konkretaj aktualaj eksterlingvaj enhaveroj estas plej klare konstatebla en la diversspecaj praktikaj tekstoj, de izolitaj modelfrazoj ĝis dialogoj, priskriboj, rakontoj.
3 Kategoriigo de la tekstoj
Ĝenerale, lernolibroj por komencantoj entenas antaŭ ĉio fremdlingvajn tekstojn, kiuj pritraktas temojn el la vivo kaj interesosferoj de la alcelita lernantaro. Ni nomu ilin aŭtoraj tekstoj, ĉar regule ili estas konsistigitaj flanke de la lernolibro-aŭtoroj mem cele de enkonduko de nova lingva materialo respektive de ekzercado de jam prezentitaj leksikaj unuoj aŭ gramatikaj reguloj. Tiuj aŭtoraj tekstoj havas - depende de la metodika strategio kaj taktiko - diversajn funkciojn, kio kaŭzas ilian memstarecon aŭ koherecon, koncizecon aŭ longecon, enhavan bagatelecon aŭ gravecon. Ofte senteblas en ili certaj mensaj preferoj de la aŭtoroj, moralaj starpunktoj, eble ankaŭ ideologiaj konvinkoj aŭ duboj, atentigoj, avertoj.
La pli ampleksaj laŭlecionaj aŭtoraj tekstoj estas aŭ tute sen enhava interligo kun la antaŭaj/sekvaj tekstoj aŭ prezentas etapon de kohera rakonto, ampleksanta la tutan lecionaron. Krome, al la unuopaj lecionoj aŭ kiel aparta ĉapitro fine de la lernolibro ofte aldoniĝas informoj pri la Esperanto-movado, eltranĉaĵoj aŭ adaptitaj legaĵoj el beletro, el popularscienca aŭ faka literaturo. Ankaŭ la tiurilata elekto de la informaj kaj originalaj tekstoj povas signali al ni specifan pensdirekton kaj influ-intencon de la koncerna lernolibro-aŭtoro, kaj pro tio ili estas inkluditaj en nian observon.
Ni rigardu la aŭtorajn tekstojn de la supre menciitaj Esperanto-lernolibroj kaj -kursoj, kiel anoncite, el la vidpunkto de ilia interrilato kun la siatempa aktuala civitana vivo, prefere laŭ ilia enhavo je politike/ideologie motivitaj resp. interpreteblaj esprimoj kaj frazoj. Kiel tiaj aŭtoraj formuloj fine estu komprenendaj, pri tio la leganto mem decidu. Oni koncedu, ke certa supozebla subteksto interlinia estas pli facile kaptebla de personoj, kiuj vivspertis la konkretajn kondiĉojn, ol de "translimuloj", kaj ke la diapazono de interpretado estas sufiĉe vasta kaj subjektiva. La sekvan gradigon de interpretado mi proponas surbaze de instigoj, ricevitaj el modela analizo de la "Bildwörterbuch der deutschen Sprache" [Bildvortaro de la germana lingvo] far de NIEMEYER (1996) kaj el komparo kun la "Bildwörterbuch Deutsch-Russisch" [Bildvortaro germana-rusa] (1959):
- konsidero de realaĵoj en la socio
- plenumo de politika korekteco
- aŭtomata transpreno de oficialaj sloganoj
- subteno de ŝtate favoritaj aranĝoj, sintenoj, kredoj
- atentigo pri aliaj ideaj valoroj
- evito de oficiale rekomenditaj nomoj
- konsciigo pri io malbona aŭ kritikenda
- ironia troigo
En la instrumaterialoj, aperintaj post la falo de la muro, similaj sensivecoj ne estis tiomgrade respektendaj, sed jam estas tuŝitaj novaj avantaĝoj (ekz. vojaĝebleco sen speciala permeso), mankoj (ekz. senlaboreco, neoŝovinismo) kaj ekonomiaj faktoj (ekz. konstanta altiĝo/malaltiĝo de prezoj).
3.1 Izolitaj frazoj
Izolitaj frazoj servas kiel ekzemploj por evidentigi la signifon de leksika unuo aŭ la aplikon de gramatika regulo (sen konsidero de la metodika sinsekvo, ĉu dedukta aŭ indukta);
3.1.1 Lingvo-kurseto de LINDNER (1965):
"Der Morgen" ist unsere Zeitung; er ist lesenswert (lesen: legi). (10-a leciono)ßß
Berlino estas la ĉefurbo (Hauptstadt) de nia ŝtato (Staat), de la Germana Demokratia Respubliko. (13-a leciono)
Unser Vaterland, die DDR, ist ein schönes Land. (13-a leciono)
Unzählbare Scharen von Berlinern und Fremden besuchten (frekventi) die bemerkenswerten Museen in der Hauptstadt der DDR. (41-a leciono)
Se la dormiguleto (Sandmännchen) malaperas, la patrino enlitigas la infanojn. (72-a leciono)
USSR estas protektanto de la paco. (89-a leciono)
La okcidentgermana Federacia Respubliko nur estas pseŭdodemokratio. (111-a leciono)
Ni voĉdonas por (balotas) la kandidatoj de la nacia fronto. (125-a leciono)
La antifaŝistaj pacbatalantoj interrenkontiĝas en Dachau. (169-a leciono)
3.1.2 Lernolibro de SCHÖDL (1967):
Germanio estas lando. (paĝo11)
Die Ärzte verschreiben den Kranken die notwendigen Arzneien (kuraciloj) und sorgen für sie kostenlos bis zur völligen Gesundung. (40)
Die Schulen besuchen gesunde, glückliche Kinder. ... Alle lernen fleißig. Niemand ist faul. (46)
Germanoj loĝas en Germanujo. (78)
La laborantaj homoj ŝatas la pacon. (74)
Ĉe ni regas la egaleco de la homoj antaŭ la leĝo, la libereco por ĉiu. (78)
Vivu la amikeco inter ĉiuj popoloj. (78)
La unuigitajn pacamikojn neniu povas venki. (82)
En socialisma sociordo ekzistas ne plu reĝa moŝto kaj ankaŭ ne fabrikestra moŝto. En socialismo gemoŝtoj nur vivas en fabeloj. (104)
3.1.3 Lernolibro de DAHLENBURG/LIEBIG (1978):
Gratulu al via instruisto pro la tago de la instruistoj! (81)
Gratulu al via edzino pro la internacia tago de la virinoj! (81)
Tri el la GDR-anoj vizitas Esperantan rondon. (128)
Informiĝu en librovendejo: ... wovon dieser sowjetische Roman handelt (131)
Informu aĉetanton: ... daß Sie einen interessanten Roman über die sowjetische Jugend empfehlen können. ... daß Bücher über Polen, Ungarn und Vietnam häufig zu haben sind. (132)
Kial oni konstruis la sidejon de la ŝtata Konsilantaro parte en moderna stilo, parte en malnova stilo? (137)
Kunvenis la (Bürgermeister) de diversaj distriktoj por diskuti la (Höhe) de socialistaj promesdevigoj. (150)
Kiel nomiĝas la ĉefurbo de Malsupra Silezio? (155)
Hieraŭ je la sama tempo la GDR-anoj sidis en la dometo de sinjoro Lust kaj babiladis pri forpermeso. (158)
Sciigu aliŝtatanon pri la historio de via patrolando kaj diru al li, ... dass am 7.10.1949 die DDR proklamiert wurde;/ dass die sozialistische Verfassung der DDR im Jahre 1968 angenommen wurde. (159)
Gratulu la aliajn laborulojn pro ilia honora tago! Uzu jenajn ...vortojn:
laboruloj de la priservo, marvojaĝantoj, laboruloj de la malpeza kaj nutra industrio, kemilaboristoj, metalurgiistoj, laboruloj de sanprotekto. (168)
3.1.4 Tele-Kurso de SCHÖDL (1983):
Sovetunio kaj Germana Demokratia Respubliko estas landoj. (1)
Bulgario kaj Hungario estas socialismaj landoj. (5)
Danio kaj Anglio estas kapitalismaj landoj.(5)
Kia gazeto estas "Horizont"? (6)
La unuigitajn pacamikojn neniu povas venki. (41)
Ĉu vi scias la verkinton de la libro "la aŭlo" (die Aula)? (44)
En socialismo la gemoŝtoj vivas nur en fabeloj. (47)
3.1.5 Koresponda Kurso de BECKER (1990):
(Nenia aludo pri aktualaĵoj rimarkita)
3.1.6 Lernolibro de DAHLENBURG (1996):
En la urbo oni ~fondis du infanĝardenojn. (auflösen, abwickeln) (39)
La (ribeli) postulas novan registaron kaj garantion de laboro. (81)
3.2 Koheraj aŭtoraj tekstoj (ene nur de unu leciono aŭ enhave ligitaj de leciono al leciono)
3.2.1 Lingvo-kurseto de LINDNER (1965) kaj LEVSEN (1969/lecionoj 186-250):
Viele Menschen, welche den "Morgen" lesen, gratulieren ihrer schönen Zeitung zu (je) ihrem Geburtstag. (17-a leciono)
Die Berliner Festtage endeten am Sonnabend, dem 16. Oktober. (28-a leciono)
Gesinnungsfreunde aus Karl-Marx-Stadt brachten ein bescheidenes (modesta) Geschenk (donaco) mit: 250 Mark, die sie übergeben wollen an die Delegation der Vietnamesischen (Vjetnama) friedensverteidigenden (pacdefenda) Esperantisten-Vereinigung (asocio) aus Hanoi. (69-a leciono)
Es sind Tage des Theaters, der Musik und des Tanzes, immer eine farbenprächtige (belkolora) Palette (paletro) des sozialistischen Kulturlebens unserer Hauptstadt. (79-a leciono)
Sie haben gute Gelegenheit, sich mit Gesinnungsfreunden zu unterhalten (konversacii), wenn Sie die Konversationskurse und -gruppen des Deutschen Kulturbundes besuchen (frekventi) und daran teilnehmen, die in vielen Städten unserer DDR bestehen. (84-a leciono)
Außer Sport, Spiel und Erholung (refreŝiĝo) gehört noch etwas anderes zum Programm der Ferienzeit und danach der folgenden Monate: die Vorbereitung des 50. Jahrestages des Roten Oktober. Die Schüler gehen den Spuren dieses historischen Ereignisses nach, das den Beginn einer neuen Epoche der Menschheit bedeutet. (97-a leciono)
Zu Pfingsten kommt die Jugend unserer DDR in der Stadt zusammen, die den Namen des Klassikers des Marxismus-Leninismus hat, des großen Sohnes unseres Volkes, des bedeutenden Gelehrten, Lehrers und Führers der internationalen und deutschen Arbeiterbewegung. (110-a leciono)
Am 7. November feiert die Sowjetunion den 50. Jahrestag der Großen Sozialistischen Oktoberrevolution, und alle Freunde der sowjetischen Völker und alle fortschrittlichen Menschen der Erde feiern zusammen mit den Bürgern der großen Weltmacht den historischen Roten Oktober, den Beginn einer neuen Epoche der Menschheit . (135-a leciono)
Delegationen aus fünfundzwanzig Ländern des Erdballs waren Gäste der Festsitzung im Kongreßsaal in Moskau, wo Leonid Breshnew über "50 Jahre großer Siege des Sozialismus" sprach, ...... (136-a leciono)
Die Bürger der DDR diskutieren in den jetzigen Tagen und Wochen sehr eifrig über den Entwurf der neuen Verfassung unseres sozialistischen Staates deutscher Nation, den der erste Sekretär der SED und Vorsitzende des Staatsrats der DDR, Walter Ulbricht, unserem Volk vorlegte (prezenti). Jeder Bürger kann Vorschläge machen, um das große Werk (verko) zu verbessern, zu ergänzen und zu vervollkommnen. (149-a leciono)
Während der Tage vom 20. bis 25. Februar feiern sie (die Schuljugend - T.D.) die II.Zentrale Kinder- und Jugend-Spartakiade in Oberhof und in Berlin und unter dem Motto "Manöver Schneeflocke" zusammen mit unserer Nationalen Volksarmee später die Hans-Beimler-Wettkämpfe. (150-a leciono)
Auf der Ehrentribüne sah man den Ersten Sekretär der Sozialistischen Einheitspartei Deutschlands und Vorsitzenden des Staatsrates der Deutschen Demokratischen Republik, das Mitglied des Politbüros des Zentralkomitees der SED und Vorsitzenden des Ministerrats der DDR, den Minister für Auswärtige Angelegenheiten, den Minister der Justiz, den Minister für Nationale Verteidigung der Volksrepublik Polen und hervorragende Offiziere der Teilnehmerstaaten des Warschauer Vertrages, außerdem Mitglieder des diplomatischen Korps und verschiedene Delegationen aus Staaten Afrikas und des Nahen Ostens. (181-a leciono)
Sed en nia socialisma ŝtataro ni ne havas imperiestrajn aŭ reĝajn moŝtojn kaj ekscelencojn, escepte se la gemoŝtoj aŭ diplomatoj el imperialismaj kaj aliaj ŝtatoj vizitas niajn respublikojn. Niaj ŝtatistoj salutas unu la alian per la intima vorto:"sampartiano". (184-a leciono)
La esperantistoj de Germana Demokratia Respubliko laboras en la grupoj de Germana Kulturligo (Kulturbund). Ili korespondas kun multaj eksterlandaj geamikoj. Tiel ili disvastigas (verbreiten) la veron pri la 20-jara sukcesa (erfolgreiche) socialisma konstruo de nia ŝtato. .... Bonegaj esperanto-gazetoj estas "Nuntempa Bulgario" kaj "Hungara Vivo". (195-a leciono)
3.2.2 Lernolibro de SCHÖDL (1967):
Ĝi (la Esperanto-kurso - T.D.) okazas en bela ĉambro de la Kultur-Ligo. (paĝo 34)
Sed nun iru al la polikliniko aŭ al kuracisto. (39)
Ĝi (familio Hansen - T.D.) loĝas en la urbeto V., en la Germana Demokratia Respubliko, en la departemento Potsdam, en la distrikto M. (...) Nenie estas senlaboruloj, ĉar neniu estas senlabora. (46)
En ĉiuj niaj urboj estas magazenoj aŭ de la ŝtata komerca organizo aŭ de la konsum-kooperativo. (53)
Same preterveturas aŭtomobilo de la konsumkooperativo por vendi aliajn varojn. (65)
La patrino de Petro komisias lin, iri al la konsumkooperativo por aĉeti kelkajn nutraĵojn. (79)
Sabate, la 27-an de marto la Esperanto-klubo de Jablonec organizas grandan balon, kiun laŭ invitoj partoprenas esperantistoj el nia vasta regiono kaj eble ankaŭ el la GDR (Germana Demokratia Respubliko) kaj Pollando - do tamen la movado plivigliĝis. (87)
Baldaŭ aperos tuta Esperanto-bulteno pri ĉeĥa vitroindustrio, kiun oni dediĉos al la partoprenantoj de la Universala Kongreso de Esperanto en Japanio. (87)
Ĉu ni ĉiuj revidos nin ĉe la Universala Kongreso sekvontan jaron? Kvankam la tempo ĝis tiam ankoraŭ estas longa kaj kaŝas neatenditajn problemojn, ni esperu al ĝoja revido! (88)
Im nächsten Jahr wollen wir beim Weltkongress dabei sein. (88)
3.2.3 Lernolibro de DAHLENBURG/LIEBIG (1978):
Tio estas la konata preĝejo "Kreuzkirche". Apud "Altmarkt" estas multaj vidindaĵoj - tie troviĝas la nova kulturpalaco. (39)
Sekvatage, marde vespere, niaj tri GDR-anoj vizitas esperantan rondeton en la alia urbo. (125)
Sinjoro Kraus dankas pro la invito kaj aldonas, ke li kunprenis kelkajn kolorajn diapozitivojn pri la ĉefurbo de GDR ... (126)
Li petas la samideanojn el Aŭstrio kaj el GDR rakonti pri sia patrujo. (134)
Mi dankas al vi por la ebleco, konatigi vin kun nia respubliko, antaŭ ĉio kun nia ĉefurbo Berlin. (135)
Jen la Marx-Engels-Placo. Maldekstre altiĝas unu el la plej novaj konstruaĵoj: Palaco de la Respubliko. Meze vi vidas la sidejon de la Ŝtata Konsilantaro. (135)
Sur tiu lumbildo troviĝas la memoriga monumento al la sovetaj soldatoj en Berlin-Treptow. Ĉiujare la 8-an de majo tie ĉi okazas manifestacio de germana-soveta amikeco kaj ni honoras tiujn, kiuj liberigis nian popolon de la faŝismo. (135)
3.2.4 Tele-Kurso de Esperanto, SCHÖDL (1983):
(La samaj enhaveroj kiel en la lernolibro de SCHÖDL [1967])
3.2.5 Koresponda Kurso de Esperanto, BECKER (1990):
La prezo por la pomoj hodiaŭ altiĝis. (leciono III, paĝo 1)
Ĉu la prezo de la butero hodiaŭ malaltiĝis? (III,4)
Sagen Sie sinngemäß, dass Sie im letzten Monat durch Frankreich und Italien gefahren sind / dass Sie in Mittelfrankreich an einer kulturellen Veranstaltung teilgenommen haben, die sehr interessant war. (V,4)
Ĉar la kongreso okazos en Latinameriko, ni vojaĝos unue per trajno, kaj trans la oceanon ni veturos per grandega ŝipo. (IX,4)
3.2.6 Lernolibro de DAHLENBURG (1996):
Sed nur unu fojon jare ili povas permesi al si tiom da lukso (tutfamilia vizito de teatro laŭ invito de la geavoj - T.D.), ĉar la prezoj por teatraj biletoj estas tre altaj kaj altiĝas de jaro al jaro. (137)
4 Informoj pri la Esperanto-movado
Kiel anoncite, en la analizon eniras ankaŭ informoj pri la Esperanto-movado, se ili estas konsistiga parto de komprenigaj/paroligaj ekzercoj. Enkadre de nia temo la atento koncentriĝas sur sciigoj kun aktuala movadrilata valoro, kiuj liveras krom la nudaj faktoj senteblan simpation de la aŭtoro, kio povus esti komprenata kiel instigo al la leganto, ekinteresiĝi pri la traktata afero. Krome estas listigitaj la temoj de aliaj originalaj aŭ adaptitaj legaĵoj kaj de la kantoj, kiuj troviĝas en la unuopaj lernolibroj.
4.1 Esperanto-kurseto de LINDNER (1965) kaj LEVSEN (1969/lecionoj 186-250):
4.1.1 Informoj kun aktuala movadrilata valoro
Ich las in meiner Zeitung, dass in 82 Ländern der Welt Esperanto-Organisationen mit etwa 25 Millionen Mitgliedern bestehen. Aber es gibt noch außerdem viele nichtorganisierte Anhänger der Welthilfssprache. (55-a leciono)
Vom 30. Juli bis zum 6. August findet der 51. Universale Esperanto-Kongress (kongreso) in Budapest statt (okazi). Mehr als 200 Esperantisten aus der DDR, unter ihnen 40 Berliner, nehmen an dem Kongress teil. (69-a leciono)
La tuta 170-a leciono konsistas el informoj-ekzercoj pri eblecoj de korespondado kaj aŭskultado de esperantlingvaj radioelsendoj (Varsovio, Budapeŝto, Sofio). Krome la aŭtoro atentigas, enkadre de traduk-tasko, pri apero de Esperanto-lernolibro kaj de la unua Esperanto-vortaro en GDR.
4.1.2 Temoj de aldonaj legaĵoj (krom anekdotoj k.s.) kaj de kantoj
Aus einem Brief Zamenhofs (62-a leciono)
El la tragedio "Faŭsto I" (172-a leciono)
Supre staras sur la monto (germana kanto, 47-a leciono)
La gaja migranto (germana kanto, 171-a leciono)
La abio (germana kanto, 210-a leciono)
4.2 Lernolibro de SCHÖDL (1967):
4.2.1 Informoj kun aktuala movadrilata valoro
Traduku! (...) Esperanto hatte viele Gegner, und zwei Weltkriege störten besonders stark die Entwicklung der Esperanto-Bewegung. Und dennoch: heute leben Esperantisten in allen Ländern. Fast alle ringen für eine Welt in Frieden, um den Traum L. Zamenhofs Wirklichkeit werden zu lassen. (96)
Iom pri Esperanto (daŭrigo). Esperanto hodiaŭ: (...) Gravaj mondorganizoj kiel UNESCO kaj Mondpackonsilantaro (mond-pac-konsil-ant-aro) plene agnoskis Esperanton kiel efikan komprenilon inter la popoloj. (...)Tiaj korespondadoj memkompreneble nur eblas, ĉar ekzistas internaciaj Esperanto-organizoj, kiuj volonte peras la adresojn de la korespondemuloj. La plej grava tia organizo estas la Universala Esperanto Asocio (UEA), kiu ek de la jaro 1954 interkonsilante rilatas kun UNESCO. En ĉiu jaro komence de aŭgusto ĝi okazigas (organizas, aranĝas) la Universalan Esperanto Kongreson, ĉiam en alia lando. (...) Esperantistoj, kiuj konscias, ke la lukto por la paco estas la plej necesa devo en la nuna tempo, ĉar imperiismaj fiuloj en pluraj lokoj de la mondo murdas pacemajn homojn, organiziĝis en la Mondpaca Esperantista Movado (MEM), kiu fondiĝis en la jaro 1953. MEM eldonas sian organon PACO, kiu aperas ĉiumonate en alia lando. PACO apartenas al la plej variaj kaj interesaj periodaĵoj de la tutmonda pacmovado. (99)
Weitere Abkürzungen:
UK Universala Kongreso (de Esperanto)
LKK Loka Kongresa Komitato (...)
UEA Universala Esperanto-Asocio
TEJO Tutmonda Esperantista Junulara Organizo
MEM Mondpaca Esperantista Movado (124)
Kara kamarado L.! Mi trovis vian adreson en PACO (...)
Tre estimata sinjoro F.! Responde al via anonco en la revuo ESPERANTO (...)
Estimata fraŭlino N.! Ni legis vian adreson en HUNGARA VIVO ... (125)
Alia ekzemplo, kiel azianoj majstras la internacian lingvon estas poemo el numero 139 de PACO, eldonita en Vjetnamio. Ĝi temas pri ekzekuto de NGUYEN VAN TROI. Por liberigi lin, anoj de la Naciliberiga Fronto de Venezuelo meze en Karakas kaptis la usonan kolonelon M. Smolen kiel garantiulon. La usona registaro konsentis, interŝanĝi NGUYEN VAN TROI kontraŭ M. Smolen, sed perfidis sian promeson, ekzekutinte NGUYEN VAN TROI tuj post la liberigo de M. Smolen. (118) (sekvas poemo de To Huu "Retenu bone miajn dirojn!")
4.2.2 Temoj de aldonaj legaĵoj (krom anekdotoj k.s.) kaj de kantoj
Iom pri Esperanto (Pri la vivo kaj la verko de L. Zamenhof) (90-91)
Letero pri la deveno de Esperanto (Ekstrakto el privata letero de D-ro L.L. Zamenhof) (91-93)
Ho mia kor' (94)
Kanteto de Ofelio (Shakespeare, Hamleto IV) (95)
Iom pri Esperanto (Esperanto hodiaŭ) (98-99)
Esperanto kaj la literaturo (106-107)
Quo vadis (Sienkiewicz, la komenco de ĉapitro XLII) (107)
Elfreĝo (Goethe) (112-113)
Benopeta ofero (Novelo de Lusin) (117-118)
Retenu bone miajn dirojn (To Huu) (119-121)
Malsata ŝtono (Tagore) (125-127)
La nigra Spartako (Mattos) (13112)
Luktu kun ni, vi nigra frato! (132-133)
Pri la stilo de Esperanto (Zamenhof) ( 135)
Adiaŭa kanto (franca kanto, 62), Flirtu la flag', belega la tag' (65), La Espero (esperantista kanto, 142),Tik e tik e tok (itala), Iris knabineto (pola), Ĉe la kafotablo (bulgara), Black and white (usona), Neĝo (nederlanda), Tagiĝo ĉe paŝtejo (japana), Sub la luna lumo (franca), Kanto pri la patrio (sovetia), La bosko fraksena (kimra) (162)
4.3 Lernolibro de DAHLENBURG/LIEBIG (1978):
4.3.1 Informoj kun aktuala movadrilata valoro
Kaj jam en la vestiblo estas ekspoziciitaj kelkaj ĵurnaloj en la internacia lingvo, ekzemple:
"Juna amiko" - internacia lerneja Esperanto-revuo de Hungara Esperanto-Asocio;
"Informado el Vjetnamio" - kvaronjara organo de Vjetnama Pacdefenda Esperantista Asocio;
"Homo kaj kosmo" - populara naturscienca Esperanto-revuo, eldonata de la Astronomia Observatorio en Zagreb;
"Paco" - oficiala organo de Mondpaca Esperantista Movado (MEM);
"Hungara Vivo" - dumonata kultura revuo el Hungario;
"der esperantist" - oficiala organo de la esperantistoj en Kultur-Ligo de GDR; "esperanto" - oficiala organo de Universala Esperanto-Asocio (en konsultaj rilatoj kun Unesko);
"Pola esperantisto" - oficiala organo de Pola Esperanto-Asocio;
"Bulgara esperantisto" - oficiala organo de Bulgara Esperanto-Asocio;
"Heroldo de Esperanto" - duonmonata internacia organo de la Esperanto-movado, fondita en 1920. (134)
Tiam klarigu al mi, kion signifas la mallongigo /1 = MEM, UEA, LKK, PIV/!
Mi ne povas klarigi al mi la mallongigon/3 = CED, TEJO, ISU, ILEI. (159)
4.3.2 Temoj de pliaj aldonaj legaĵoj (krom anekdotoj k.s.) kaj de kantoj
Ĉu vi interesiĝas pri televida tekniko? (37)
Vidindaĵoj de Dresden (43)
Eiffel-turo (54), Eŭropo (62/63)
Federico Garcia Lorca (72)
Pollando (93)
Ĉu ankaŭ vi scias (el la samtitola libro pri profesioj, 103)
Vjetnamio (113/114) , La sep reĝidoj (el la libro de Balázs, 124)
La internacia krimo (pri la Nürnbergaj procesoj, 133)
La unua kongreso de Esperanto (144), Kresku la arbo de amikeco (152)
Mia unua skiado (el la gramatiko por progresintoj de Seppik, 161/162)
Kanto pri la albatroso (de Gorki,169)
Lulkanto (germana kanto, 65), Ludu, harmoniko (bulgara, 65), La vojo (esperantista,115/116), Ĉe la kafotablo (bulgara,163)
4.4 Tele-kurso de Esperanto, SCHÖDL (1983):
4.4.1 Informoj kun aktuala movadrilata valoro
Iom pri Esperanto. Esperanto hodiaŭ (komence la sama teksto kiel ĉe SCHÖDL [1967], punkto 4.1)
(...) Esperantistoj, kiuj konscias, ke la lukto por la paco estas la plej necesa devo en la nuna tempo, ĉar imperiistoj celas regi la tutan mondon, organiziĝis en la Mondpaca Esperantista Movado (MEM), kiu fondiĝis en la jaro 1953. MEM eldonas sian organon PACO, kiu aperas en Bulgario 6-foje en la jaro. PACO apartenas al la plej variaj kaj interesaj periodaĵoj de la tutmonda pacmovado. MEM estas ligita al la Monda Packonsilantaro per konkretaj kontraktoj. Je ĉiu aranĝo de la Monda Packonsilantaro partoprenas MEM. (54)
4.4.2 Temoj de aliaj aldonaj legaĵoj (krom anekdotoj k.s.) kaj de kantoj
Letero pri la deveno de Esperanto (51), Esperanto kaj literaturo (55), Elfreĝo (56);
Flirtu la flag', belega la tag' (35)
4.5 Koresponda Kurso de BECKER (1990):
4.5.1 Informoj kun aktuala movadrilata valoro
Universala Esperanto-Asocio (UEA): UEA fondiĝis en 1908. Ĝiaj celoj, laŭ la statuto de 1980, estas jenaj: a) disvastigi la uzadon de la internacia lingvo Esperanto; b) agadi por la solvo de la lingva problemo en internaciaj rilatoj kaj faciligi la internacian komunikadon; c) plifaciligi la ĉiuspecajn spiritajn kaj materiajn rilatojn inter la homoj, malgraŭ diferencoj de nacieco, raso, sekso, religio, politiko aŭ lingvo; ĉ) kreskigi inter siaj membroj fortikan senton de solidaro, kaj disvolvi ĉe ili la komprenon kaj estimon por aliaj popoloj (...) ktp. (El la Jarlibro 1990 de UEA, Rotterdam, 1990). (X,5)
Sekvas teksto el la Jarlibro pri la revuo "Esperanto", pri Universalaj Kongresoj, la delegita reto, la libroservo de UEA kaj pri la Komitato de UEA (el la Jarlibro 1990).
4.5.2 Temoj de aliaj aldonaj legaĵoj (krom anekdotoj k.s.) kaj de kantoj
(Ne enestas aldonaj legaĵoj aŭ kantoj)
4.6 Lernolibro de DAHLENBURG (1996):
4.6.1 Informoj kun aktuala movadrilata valoro
Hier eine Auswahl von Esperanto-Gruppierungen mit spezifischen Aufgabenstellungen [=Jen ekzemploj de Esperanto-grupiĝoj kun specifaj celoj]:
MT (Monda Turismo)
AVE (Asocio de Verduloj-Esperantistoj)
ERA ("Esperanto" Radikala Asocio)
EVA (Esperantlingva Verkista Asocio)
IFEF (Internacia Fervojista Esperanto-Federacio)
IKEF (Internacia Komerca kaj Ekonomia Fakgrupo)
IKUE (Internacia Katolika Unuiĝo Esperantista)
ILEI ( Internacia Ligo de Esperantistaj Instruistoj)
ISAE (Internacia Scienca Asocio Esperantista)
KELI (Kristana Esperantista Ligo Internacia)
LIBE (Ligo Internacia de Blindaj Esperantistoj)
MEM (Mondpaca Esperantista Movado)
I.P.T.E.A. (Internacia Poŝtista kaj Telekomunikista Esperanto-Asocio)
SAT (Sennacieca Asocio Tutmonda)
UMEA (Universala Medicina Esperanto-Asocio) (100)
4.5.2 Temoj de aliaj aldonaj tekstoj (krom anekdotoj k.s.) kaj de kantoj
Printempa suno (R. Ŝulco,74)
Ĉe fenestro de vagonaro (versaĵo de Baghy,102)
Ondoj (versaĵo de Liiv,103)
Kial mi ne ĉeestis la kongreson (raporto de Lefebvre, 143/144)
La Maro (el Panamo, 221)
Kiu estas? (el Bocvano, 222)
Junuloj en Torento (Engholm) ( 223/224)
Kumeŭaŭa, filo de la ĝangalo (Sekelj) (225/226)
La ĝoja podio (R. Schwartz) (227/228)
Vojaĝo al Kazohinio (Szathmári) (229/230)
Ĉu li bremsis sufiĉe? (Piron) (231/132)
Regulus (Mathé) (233/234)
Kredu min, sinjorino (C. Rossetti) (235/236)
La Unua Kongreso de Esperanto (el la parolo de L.Zamenhof) (237/238)
Sur Sanga Tero (Baghy) (239/240)
Elfreĝo (Goethe/Kalocsay) (241)
La gaja migranto (germana kanto, 41)
Trompita amo (germana, 68)
El grizaj urbaj muroj (germana,77)
Ho vekiĝ´(germana kanono,76),
Ĝoju, ĝoju, ni kolegoj (studentlatina,152),
Ĉu mi do, ĉu mi do (germana,152),
3 Ĝeneraligitaj observoj
La kompara analizo de la Esperanto-lernmaterialoj, ĉefe de la plenaj lernolibroj el GDR-tempo, montras, ke certa respegulado de la civitana vivo, kia ĝi fakte ekzistis sub konsidero de la soci-ekonomiaj kondiĉoj kaj de la nekontraŭleĝaj fareblaĵoj (ekz. relative libera vojaĝebleco Hungarion, Pollandon, Ĉeĥoslovakion, Bulgarion; kontaktiĝo kun eksterlandanoj-esperantistoj per korespondado) estas kombinita kun akcentita agnosko de fundamentaj kredoj je nova sociordo kaj parte kun strikta kontraŭfaŝisma sinteno. La limiĝo je vojaĝoj nur en la najbarajn socialismajn landojn estas iomete mildigita per imagita okazigo de vere internaciaj esperantistaj rondoj dum vizitoj de E-kluboj en Pollando aŭ Ĉeĥoslovakio aŭ per sugestoj pri E-aranĝoj ie en la mondo, prefere en Japanio. (Mi rememoras la peton de lektoro de la eldonejo Enzyklopädie, mencii en paroliga ekzerco de la lernolibro anstataŭ la flago de Ĉina Popoldemokratio la flagon de Japanio!) Aparte substrekinda estas la preskaŭ konsekvenca, flanke de la eldonejo eĉ favorita evito de supraĵaj propagandadoj, supozeble pro eksportkonsideroj.
En la lernmaterialoj, aperintaj ekde la naŭdeka jaro, oni facile konstatas retiriĝon de la aŭtoroj en la privatan sferon. Ke la politika situacio intertempe ŝanĝiĝis, estas konkludeble el kelkaj modestaj aludoj, kiujn plene kompreni povas verŝajne nur eksa GDR-civitano (ekz. vojaĝo Francion kaj Brazilon, plialtiĝantaj prezoj de teatraj biletoj). Eksterlingvaj temoj en la lernolibro koncentriĝas pli sur familia vivo kaj sur enmovadaj faktoj (ekz. la Esperanta literaturo) ol sur demandoj kun politika inklino. Supozeble, la okazintaj ŝanĝiĝoj en la orientaj landoj kaj la progresanta tutmondigo devigis al serioza meditado pri vere valoraj fenomenoj en kaj por nia vivo. Maturiĝas jam la tempo por elverko de Esperanto-lernolibroj, respegulantaj problemojn ankaŭ sur la nuntempa politika kampo kaj instigantaj al pripensado koncerne la preferindan aplikadon de Esperanto kiel vehiklo kun direkto-ŝildo: interkompreniĝemo sur humanisma fundamento.
Bibliografio
Apelt, Walter (1967): Die kulturkundliche Bewegung im Unterricht der neueren Sprachen in Deutschland in den Jahren 1886 bis 1945. Ein Irrweg deutscher Philologen. Berlin: Volk und Wissen, 244 p.
Becker, Ulrich (1990): Korrespondenzkurs Esperanto. Berlin: Esperanto-Verband im Kulturbund e.V., 57 p.
Bildwörterbuch Deutsch-Russisch (1959). Leipzig: Enzyklopädie, 754 p.
Blanke, Detlev (vidu: Levsen, Peter)
Dahlenburg, Till/Liebig, Peter (1978): Taschenlehrbuch Esperanto. Unter redaktioneller Mitwirkung von Erich-Dieter Krause. Leipzig: Enzyklopädie, 266 p.
Dahlenburg, T(ill-Dietrich) (1996): Esperanto, eine neue Brücke zur Welt. Für den Kurs- und Selbstunterricht . Torino: Heroldo de Esperanto, 254 p.
Lapenna, Ivo (1974): Esperanto en perspektivo. Faktoj kaj analizoj pri la internacia lingvo. London-Rotterdam: Universala Esperanto-Asocio, 844 p.
Levsen, Peter (pseŭdonimo de Detlev Blanke) (1969): Esperanto. Kleiner Sprachkurs. (Pliaj indikoj sub Lindner, Paul.)
Lindner, Paul (1965): Esperanto. Kleiner Sprachkurs. (Lecionoj 1-185.) In: Der Morgen, Zentralorgan der LDPD. Semajnfina rubriko pri Esperanto, La leciono 1 aperis la 11-an de aprilo 1965. Ekde n-ro 186 (26.01.1969) ĝis n-ro 250 (11.07.1971) la serion daŭrigis Peter Levsen.
Rakuŝa, Rudolf (1970): Metodiko de la Esperanto-instruado. Gvidilo por instruantoj de la Lingvo internacia . Ljubljana: Mladinska Knjiga, 189 p.
Niemeyer, Helmut (1996): ,,Bückling oder aufgehobene Rechte. Als der ,Deutsche Gruß' in den Bilderduden mußte - deutsche Alternativen vor sechzig Jahren im populären Lexikon." In: Die Zeit, 5. April 1996, 76.
Schödl, Ludwig (1967): Wir lernen Esperanto sprechen. Ein Taschenlehrbuch. Leipzig: Enzyklopädie, 185 p.
Schödl, Ludwig (1983): Esperanto-Fernstudium in 14 Lektionen. Berlin: Kulturbund der DDR, 56 p.
Szerdahelyi, István (1976): Metodologio de lingvostudado kaj parolalproprigo. Budapest: Tankönyvkiadó, 377 p.